4.1.
SamogłoskiJęzyk gruziński ma 5 samogłosek: ა·a, ე·e, ი·i, ო·o, უ·u, których długość nie odgrywa roli, tak samo jak w języku polskim. Samogłoski te wymawia się tak samo jak polskie a, e, i, o, u.
Oficjanie w gruzińskim nie występują półsamogłoski, dyftongi, ani tryftongi.
Dwie lub trzy kolejno po sobie występujące samogłoski można spotkać w wyrazach pochodzenia obcego lub w przypadku, gdy wyraz zawiera kolejno po sobie występujące morfemy składające się wyłącznie z jednej samogłoski:
სა-ათი · sa-ati · godzina; zegar (słowo pochodzenia arabskiego - w oryginalnym brzmieniu samogłoski a są rozdzielone zwarciem krtaniowym)
გა-ა-ადვილა · ga-a-advila · uczynił go łatwiejszym (გა- · ga- - dokonaność czasownika, -ა- · -a- ·
(je)go)
მი-უ-ახლოვდა · mi-u-axlovda · zbliżył się do niego (მი- · mi- - przyrostek oznaczający ruch w stronę kogoś/czegoś, -უ- · -u- · (je)mu)
(w powyższych przykładach nie pokazano wszystkich morfemów).
Jednak przykład frazy ა-ი ი-ა · a-i i-a · oto fiołek pokazuje, że dyftongi i półsamogłoski w gruzińskim faktycznie występują, ponieważ frazę tę można także transkrybować jako a-j i-a (ale nie a-j j-a). Głoska i z pierwszego wyrazu nie tworzy sylaby (jest półsamogłoską), a cały wyraz jest dyftongiem. Z kolei w drugim wyrazie (ი-ა · i-a · fiołek) głoska ი · i ewidentnie tworzy sylabę, bo zaczyna się od zwarcia krtaniowego (jak polski wyraz i.
Wymowę obu (jak również wielu innych) wyrazów można sprawdzić tutaj: აი i tutaj: ია (portal Forvo).
4.2.
Samogłoski a spółgłoskiCiekawym zjawiskiem fonetycznym jest wymienność samogłoski o ze spółgłoską v. Np. ნიგოზი - ნიგვზიანი · nigozi - nigvziani · orzech (włoski) - orzechowy / z orzecha włoskiego.
4.3.
SpółgłoskiSystem fonetyczny języka gruzińskiego ma pewną cechę, powszechnie występującą np. wśród rdzennych języków Kaukazu, czy niektórych języków Indian (np. keczua), jednak nie występującą we współczesnych językach europejskich. Jest nią podział szeregu spółgłosek bezdźwięcznych zwartych i zwarto-szczelinowych (afrykat) na dwa szeregi: przydechowy (aspirowany) i ejektywny, zwany także abruptywnym.
| Dźwięczne | Bezdźwięczne | |
| ejektywne | aspirowane | |
|
ბ·b დ·d გ·g ძ·x ჯ·y - |
პ·p ტ·t კ·k წ·c ჭ·d ყ·q |
ფ·p თ·t ქ·k ც·c ჩ·e - |
W językach europejskich przydechowość występuje, jednak nie jest cechą dystynktywną. Występuje ona np. w języku angielskim, niemieckim, a także w wymowie niektórych Polaków.
„Normalna” artykulacja spółgłosek zwartych i zwarto-szczelinowych (jak w języku polskim) realizowana jest z użyciem powietrza wydychanego z płuc. Artykulacja ejektywna zaś używa powietrza sprężonego przez zamkniętą krtań. Aby zaobserwować i wyćwiczyć mechanizm tej artykulacji, należy wstrzymać oddech, ułożyć wargi, zęby, język jak przy „normalnej” artykulacji danej głoski, utrzymując jednak powietrze sprężone w jamie ustnej i wtedy uwolnić powietrze. Efekt jest wyraźnie intensywniejszy, niż przy „normalnej” artykulacji i przypomina „klik”. Dodatkowo można użyć lustra lub ułożyć palce na jabłku Adama i zaobserwować, jak zachowuje się ono w czasie artykulacji: w momencie sprężenia powietrza w jamie ustnej jabłko unosi się, a przy spadku ciśnienia opada.
Poniższe przykłady ilustrują różnice między spółgłoskami zwartymi bezdźwięcznymi przydechowymi (w lewej kolumnie) i ejektywnymi (w kolumnie prawej).
* tar - rodzaj instrumentu muzycznego
Ejektywności może towarzyszyć zwarcie krtaniowe, zwane glottalizacją. Glottalizowane są tylko te spółgłoski ejektywne, po których stoi samogłoska:
* linia; linijka
** rodzaj alkoholu
*** gatunek ptaka (kawka zwyczajna)
Głoski ejektywne zastępują zwykle „normalne” głoski w zapożyczeniach z języków europejskich, np.: mp3/traqtati.mp3 ტრაქტატი · traktati · traktat, mp3/respublika.mp3 რესპუბლიკა · respublika · republika. W wyrazach obcych (zwykle pochodzenia łacińskiego lub greckiego), głoskom różnie brzmiącym w różnych językach, odpowiadają gruzińskie głoski przydechowe, np.: mp3/redukcia.mp3 რედუქცია · redukcia · pol. redukcja, ang. reduction, mp3/medicina.mp3 მედიცინა · medicina · pol. medycyna, ang. medicine.
Gruzińskie spółgłoski ბ·b, დ·d, გ·g, რ·r, მ·m, ნ·n, ს·s, ზ·z, wymawiane są praktycznie tak samo, jak w języku polskim.
ლ·l - wymawia się jak typowe polskie l (spółgłoska boczna dziąsłowa) lub w pozycji przed samogłoskami o oraz u jako spółgłoska półotwarta boczna dziąsłowa welaryzowana (tzw. Ł kresowe), np. ლურჯი · luryi · granatowy, ლომი · lomi · lew.
ჰ·h - wymawia się jak polskie, niemieckie lub angielskie h krtaniowe / glottalne / laryngalne. Nie mylić z dźwiękiem opisanym poniżej.
ხ·x - podobne do polskiego ch językowego, wymawiane jednak bardziej „charcząco”. Dźwięk ten jest różnie opisywany przez różnych autorów - od welarnego / tylnojęzykowego po uwularny / języczkowy. Nie mylić z dźwiękiem opisanym powyżej.
ღ·g - dźwięczna wersja poprzedniej głoski.
Przykłady wymowy ჰ·h, ხ·x, ღ·g:
| ღამე · game · noc | იღიმის · igimis · śmieje się | |
| ხარი · xari · wół | ხიდი · xidi · most | |
| ხე · xe · drzewo | ჰაერი · haeri · powietrze |
ყ·q to dźwięk zwarty ejektywny języczkowy/uwularny. W momencie jego artykulacji tylna część języka styka się z języczkiem (łac. uvula), a nie podniebieniem twardym, jak w przypadku artykulacji კ·k lub გ·g. W praktyce głoska ta często pozbawiona jest ejektywności.
| იწყებს · icqebs · zaczyna | ბაყაყი · baqaqi · żaba |
ჟ·z brzmi jak polskie ż w wyrazie żuraw lub bardziej miękko:
| ჟიჟინი · zizini · szum | ჟღალი · zgali · rudy |
შ·s brzmi jak polskie sz w wyrazie szron lub bardziej miękko:
| შენ · sen · ty | თბილისში · tbilissi · w Tbilisi |
ჩ·e i ჭ·d brzmią pośrednio między polskim ć w wyrazie ćma i cz w wyrazie cztery (pierwsza głoska jest przydechowa, druga ejektywna):
| ჩვენ · even · my | ჩრდილოეთი · erdiloeti · północ * | |
| ჭამ · dam · jedz | ჭკუა · dkua · rozum |
* kierunek świata
ძ·x brzmi jak polskie dz w wyrazie dzwon:
| ძუძუ · xuxu · sutek | ძვირი · xviri · drogi |
ჯ·y brzmi jak polskie dż w wyrazie dżem lub bardziej miękko:
| ჯანმრთელობა · yanmrteloba · zdrowie | ლურჯი · luryi · granatowy |
ვ·v brzmi jak polskie w w wyrazie woda, jak polskie f w wyrazie fala lub też jak polskie ł w wyrazie łan. W świadomości rodzimego użytkownika języka gruzińskiego f nie istnieje jako samodzielny fonem. v, f i ł to alofony (warianty) tego samego fonemu. Tam, gdzie w wyrazach obcych występuje w języku polskim głoska f, np. w słowie fizyka, w języku gruzińskim występuje ფ·p, np. ფიზიკა · pizika. W językach, które przejęły tego typu słowa z łaciny lub greki, często zamiast f występuje ph, np. angielskie physics. To, czy ვ·v jest wymawiane jako dźwięczne, zależy od głosek sąsiednich. Np. ვ·v jest bezdźwięczne w wyrazie ქვეშ · kves · pod, ponieważ sąsiaduje z bezdźwięcznym przydechowym ქ·k. Z kolei w wyrazie კვამლი · kvamli · dym, ვ·v jest dźwięczne, ponieważ sąsiaduje ze spółgłoską კ·k, która jest bezdźwięczna, ale ejektywna (półdźwięczna wg niektórych ujęć). ვ·v stojące samodzielnie przed samogłoską jest zawsze dźwięczne, np. ველი · veli · pole. Np.:
| ქვეშ · kves · pod | კვამლი · kvamli · dym | |
| ველი · veli · pole | თქვენ · tkven · wy |
4.4.
Grupy spółgłosekPo szczególnych właściwościach samych spółgłosek gruzińskich, następną osobliwością (Polakom może niezbyt przysparzającą kłopotu) jest częste występowanie zbitek spółgłoskowych, np.: mp3/mbrwyinavi.mp3 მბრწყინავი · mbrcqinavi · lśniący. Liczba kolejno po sobie następujących spółgłosek może przekraczać 10, np.: გვფრცქვნი · gvprckvni · obierasz nas.
Typowym przykładem początkowych kłopotów jakie może mieć Polak z gruzińskim, jest błędne wymawianie nazwy stolicy Gruzji mp3/Tbilisi.mp3 თბილისი · tbilisi jako T i bilisi. Uświadomienie sobie przydechowego charakteru t w tym wyrazie pomaga wymówić go prawidłowo. Podobny problem mają Ugrofinowie z więcej niż jedną spółgłoską na początku wyrazu, np. węgierskie iskola · szkoła. W wyrazie თბილისი · tbilisi mamy do czynienia z innym jeszcze, także osobliwym dla Polaka zjawiskiem: głoska თ·t pozostaje w wymowie bezdźwięczna przed dźwięcznym ბ·b. Inne przykłady tego rodzaju:
| ჰაერი · haeri · powietrze | ჰგავს · hgavs · jest podobny do | |
| ხბო · xbo · cielak | კლდე · klde · skała |
4.5.
Łamańce językoweGruzińskim odpowiednikiem polskiego Chrząszcz brzmi w trzcinie jest თეთრი თრითინა თეთრ (თ)რთვილზე თრთოდა · tetri tritina tetr (t)rtvilze trtoda · Biała łasica drżała na białym szronie.
Inny „łamaniec” to mp3/bayayi_wyalSi_yiyinebs.mp3 ბაყაყი წყალში ყიყინებს · baqaqi cqalsi qiqinebs · Żaba rechocze w wodzie.
4.6.1.
AkcentAkcent w języku gruzińskim ma charakter dynamiczny i nie jest wyraźnie zaznaczony. Tak jak w języku polskim, a inaczej niż w rosyjskim, niewłaściwy akcent nie może spowodować nieporozumienia. Między różnymi autorami występują różnice co do zasad akcentowania – od dość szczegółowych, ale nigdy jednoznacznych reguł, po skrajnie proste, typu „akcent na pierwszej sylabie” lub nawet „w gruzińskim brak akcentu”. Nie ma wyraźnej intuicji wśród samych Gruzinów co do akcentu i występują indywidualne różnice, jak w linku „◼”. Akcent spoczywa na pierwszej sylabie w słowach dwusylabowych i najczęściej na trzeciej od końca w słowach dłuższych (kwadratem oznaczono link do wymowy na portalu Forvo):
□ ენა · éna · język
□ ქართული · kártuli · gruziński
□ მი-ნახი-ხარ-თ · mi-náxi-xar-t · widziałem was (*mi-widziany-jesteś-cie)
◼ თვით-მფრინავი · tvit-mprínavi · samo-lot
W ostatnim przykładzie ułatwieniem jest morfologiczny podział wyrazu - chociaż jako całość jest on czterosylabowy, to jego druga część jest trzysylabowa.
W dłuższych wyrazach można z dużym prawdopodobieństwem trafienia zastosować następującą regułę: wyraz dzielimy na części dwusylabowe poczynając od końca i akcentujemy każdą część jak osobny wyraz dwusylabowy (pierwszą sylabę). Jeżeli liczba sylab jest nieparzysta, pierwszą sylabę wyrazu możemy także zaakcentować - jak oddzielny wyraz jednosylabowy:
□ საქართველო · sákartvélo · Gruzja◼ თვითმფრინავი · tvítmprinávi · samolot
□ სა-ავად-მყოფო · sa-ávad-mqópo / sá-ávad-mqópo · szpital (*dla-chory-bytownia)
□ ადგილსამყოფელი · ádgilsámqopéli · lokalizacja; miejsce pobytu
W przypadku wyrazu საქართველო · sákartvélo · Gruzja, jego akcentowanie jest niezgodne z podziałem morfologicznym (sa-kartvel-o).
4.6.2.
Intonacja
Tak samo, jak w języku polskim, zmianę znaczenia może jednak powodować różna intonacja:
ცოლიანი ვარ. · coliani var. · Jestem żonaty. (stwierdzenie - intonacja równa)
ცოლიანი ხარ? · coliani xar? · Jesteś żonaty? (pytanie - intonacja wznosząca)